Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα είναι ένα βιβλίο που δεν γράφεται για να εξηγήσει. Γράφεται για να κατοχυρώσει ένα ιδιοτελές πολιτικό αφήγημα. Πριν γράψουν την ιστορία οι άλλοι, επιχειρεί να την ορίσει ο ίδιος, αναδεικνύοντας εαυτόν ως «Ανεύθυνο Άρχοντα» της εποχής που σημάδεψε τον τόπο. Από την πρώτη σελίδα είναι σαφές ότι ο πρώην πρωθυπουργός δεν κάνει αποτίμηση πεπραγμένων – κάνει διεκδίκηση δικαίωσης.
Το 2015 είναι ο πυρήνας του βιβλίου. Όμως ενώ οι δραματικές ημέρες της διαπραγμάτευσης και το θλιβερό δημοψήφισμα υπήρξαν για την κοινωνία καθοριστικές, στη γραφή του κ. Τσίπρα αποκτούν τον χαρακτήρα ενός θρίλερ με έντονα υποκειμενική διάσταση: το προσωπικό βάρος, οι συγκρούσεις, τα τηλεφωνήματα, οι πιέσεις. Η πολιτική ευθύνη για τα κρίσιμα γεγονότα απορροφάται από το συναίσθημα και το «προσωπικό δράμα». Και τελικά το κείμενο οδηγείται εκεί που φαίνεται να στοχεύει: Να μακιγιάρει την Αλήθεια προτάσσοντας το αφήγημα ότι «δεν υπήρχε άλλη επιλογή».
Πιο αποκαλυπτικό για τον πολιτικό και τον άνθρωπο είναι όμως το άλλο κομμάτι: οι κρίσεις για τα πρόσωπα. Ο Τσίπρας δεν επιχειρεί εξισορρόπηση. Κλείνει λογαριασμούς. Αυτή είναι η πρώτη και ουσιώδης παρατήρηση. Ο αρχηγός της «πρώτης φοράς» προσφέρει μια εκδοχή των καταιγιστικών γεγονότων του 2015 στην οποία οι αντίπαλοι είναι συχνά κατώτεροι των περιστάσεων, οι συνοδοιπόροι του οδηγούνται σε ολέθρια λάθη και παρανοήσεις, πολλοί άμεσοι συνεργάτες του είναι «εκτός πραγματικότητας», για «γέλια και για κλάματα», ενώ ο ίδιος σπάνια εμφανίζεται εκτεθειμένος – ένας ηγέτης «μόνος στο σπίτι».
Ο Σημίτης παραμένει ο «πατέρας των προβλημάτων». Ο Αντώνης Σαμαράς αφήνει πίσω του «θεσμικό κενό». Η Κωνσταντοπούλου παρουσιάζεται ως τροχοπέδη της κοινοβουλευτικής λειτουργίας. Ο Βαρουφάκης, η πιο θεαματική περιγραφή του βιβλίου, γίνεται «λάθος επιλογή για λάθος στιγμή». Ο Παναγιώτης Λαφαζάνης κατηγορείται ότι ζει στην εποχή των μπολσεβίκων. Ακόμη και οι στενοί συνεργάτες του – Παππάς, Αχτσιόγλου, Χαρίτσης – παρουσιάζονται ως χαμένες ευκαιρίες ή «αρνητές ευθύνης». Η ανάγνωση είναι σαφής: ο Τσίπρας έβλεπε μπροστά, οι άλλοι δεν ακολούθησαν. Μόνο που οι άλλοι ήταν οι άνθρωποι του, οι επιλογές του, το επιτελείο του, οι «λάθος κυβέρνηση» στη «λάθος στροφή» της πρόσφατης ιστορίας μας.
Αντίθετα, οι θετικές αναφορές δεν αφορούν τους δικούς του. Αφορούν πρόσωπα εκτός ΣΥΡΙΖΑ. Ο Πάνος Καμμένος δείχνει «θεσμική συνέπεια». Ο Προκόπης Παυλόπουλος «ψυχραιμία». Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και η Ντόρα Μπακογιάννη αναγνωρίζονται ως συνεννοήσιμοι. Τελικά η σιωπηλή παραδοχή καταλήγει ότι αυτοί που αποδείχθηκαν «θεσμικοί» δεν ήταν πάντα οι δικοί του.
Υπάρχει όμως ένα σημείο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο: η απουσία πραγματικής αυτοκριτικής. Δεν υπάρχει συγγνώμη για την επίθεση στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια το 2012. Δεν υπάρχει συγγνώμη για τη μη επίσκεψη στον Παπαδήμο μετά την τρομοκρατική επίθεση σε βάρος του. Δεν υπάρχει συγγνώμη για την επιχείρηση σπίλωσης και απόπειρας πολιτικής εκτέλεσης των αντιπάλων του στην υπόθεση Novartis. Δεν υπάρχει συγγνώμη για το Μάτι. Δεν υπάρχει αναγνώριση λαθών σε κρισιμες “καταστροφές” της διακυβέρνησής του. Και δεν υπάρχει μια λέξη μεταμέλειας για τη ρητορική μίσους της περιόδου 2010–2015.
Αυτές οι σιωπές δεν είναι απλώς παραλείψεις. Είναι πολιτική δήλωση: ο Τσίπρας θεωρεί ότι η ιστορική ετυμηγορία θα λάβει υπόψη ως μοναδικό ντοκουμέντο την «Ιθάκη» του. Και θα τον δικαιώσει χωρίς να απαιτείται παραδοχή ευθύνης.
Κι όμως το βιβλίο είναι σημαντικό. Όχι για όσα εξηγεί, αλλά για όσα αποκαλύπτει. Αποκαλύπτει ότι ο πρώην πρωθυπουργός αντιλαμβάνεται την πολιτική του πορεία ως προσωπική μάχη, όχι ως αποστολή ή θεσμική διαχείριση. Αποκαλύπτει ότι το 2015 δεν ήταν απλώς ρήξη με τους εταίρους – ήταν ρήξη και με την ίδια την παράταξή του.
Και κυρίως αποκαλύπτει κάτι που ίσως δεν ειπώθηκε ανοιχτά: Ο Τσίπρας δεν θέλει να υπερασπιστεί το παρελθόν του. Θέλει να εμποδίσει τους άλλους να το κρίνουν πρώτοι.
