Οι ανορθόδοξες συνταγές του Ερντογάν έκαναν τα νοικοκυριά φτωχότερα

Του Gulcin Ozkan*

Για πολλά χρόνια, δεν ήταν η οικονομία που καθόριζε την εκλογική συμπεριφορά στην Τουρκία. Ο πρόεδρος της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κέρδισε σχεδόν κάθε εκλογική αναμέτρηση που διεξήγαγε παρά τις επιδεινούμενες οικονομικές προοπτικές.

Αυτό συνήθως εξηγείται από τη σημασία των πολιτικών ταυτότητας σε μια χώρα που έχει πολωθεί από τις πολιτικές του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν κατά τη διάρκεια των 22 ετών που βρίσκεται στην εξουσία.

Ωστόσο, το σερί του Ερντογάν σταμάτησε με πάταγο την Κυριακή 31 Μαρτίου μετά τις τοπικές εκλογές στην Τουρκία. Το κόμμα του AKP έχασε τη λαϊκή ψήφο για πρώτη φορά από το 2002 και ο βασικός συνασπισμός της αντιπολίτευσης διεκδίκησε (και πήρε) τη νίκη σε πόλεις-κλειδιά, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα.

Ο λόγος για τον οποίο αυτή τη φορά τα πράγματα εξελιχθηκαν διαφορετικά για τον Ερντογάν έγκειται στο τεράστιο συσσωρευμένο κόστος από τα χρόνια λάθη πολιτικής που τώρα αρχίζουν να “δαγκώνουν” τις ευρύτερες μάζες με σοβαρό τρόπο.

Η οικονομική κρίση και η λάθος πολιτική

Ποιες ήταν λοιπόν οι οικονομικές προοπτικές καθώς η χώρα πήγαινε στις κάλπες;

Στις 21 Μαρτίου, η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας αύξησε απροσδόκητα τα επιτόκια στο 50%. Η κίνηση αυτή ήταν η τελευταία σε μια σειρά αυξήσεων των επιτοκίων που ακολούθησαν την επανεκλογή του Ερντογάν στην προεδρία τον Μάιο του 2023. Θεωρήθηκε ως απόδειξη της αποφασιστικότητας της κεντρικής τράπεζας να καταπολεμήσει τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό που κυμαίνεται κοντά στο 70%.

Η αύξηση των επιτοκίων επικροτήθηκε ευρέως ως μια αναγκαία αντιστροφή από την ανορθόδοξη νομισματική πολιτική που είχε συνεχιστεί για πάρα πολύ καιρό. Η αντισυμβατική πολιτική στάση του Ερντογάν προέκυψε από τη βαθιά του πεποίθηση ότι η αύξηση των επιτοκίων θα αύξανε τον πληθωρισμό αντί να τον μειώσει.

Η πανδημία και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προκάλεσαν την εκτίναξη του πληθωρισμού παγκοσμίως. Ενώ σχεδόν όλες οι κεντρικές τράπεζες αύξησαν τα επιτόκια ως απάντηση, η Τουρκία προχώρησε σε ένα όργιο μείωσης των επιτοκίων. Η διατήρηση των επιτοκίων σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα συνέβαλε στην άνοδο του εγχώριου πληθωρισμού και κατέστησε την Τουρκία πρωταθλητή του πληθωρισμού στο ίδιο επίπεδο με την Αργεντινή και τη Βενεζουέλα.

Αποσύνδεση από άλλες αναδυόμενες οικονομίες

Οι αναδυόμενες αγορές υπήρξαν εκπληκτικά ανθεκτικές απέναντι στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική συμπίεση. Σε αντίθεση με το παρελθόν, πολλές αναδυόμενες οικονομίες έχουν αποφύγει τεράστιες διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές τους ισοτιμίες, δεν έχουν υποστεί δυσχερή αύξηση χρέους και έχουν καταφέρει να διατηρήσουν τον πληθωρισμό υπό έλεγχο.

Ένας λόγος για αυτό είναι η επιτυχία των αναδυόμενων οικονομιών να βελτιώσουν τα πλαίσια πολιτικής τους, ιδίως με την ενίσχυση της ανεξαρτησίας των κεντρικών τους τραπεζών. Πιο συγκεκριμένα, οι κεντρικές τράπεζες των χωρών αυτών έχουν βελτιώσει σημαντικά την επικοινωνία και τη διαφάνεια και έχουν γίνει πολύ καλύτερες στην πρόβλεψη του πληθωρισμού.

Ως εκ τούτου, χώρες όπως η Χιλή, η Τσεχική Δημοκρατία και η Νότια Αφρική έχουν καλύτερες επιδόσεις από τις αντίστοιχες χώρες των προηγμένων οικονομιών.

Δυστυχώς, η Τουρκία αποτέλεσε εξαίρεση σε αυτόν τον τομέα. Η χώρα έχει εγκαταλείψει πλήρως την ανεξαρτησία της νομισματικής της πολιτικής σε τέτοιο βαθμό που η κεντρική της τράπεζα είχε έξι διαφορετικούς διοικητές τα τελευταία πέντε χρόνια.

Η πολιτική έπαιξε επίσης δυσανάλογο ρόλο στη χάραξη της οικονομικής πολιτικής. Οι αλλαγές στο τουρκικό σύνταγμα, οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ το 2018, έδωσαν στον Ερντογάν σημαντικές εκτελεστικές εξουσίες για να προωθήσει πολύ γενναιόδωρες δαπάνες ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2023.

Ο κατώτατος μισθός αυξήθηκε σημαντικά και τέθηκαν σε εφαρμογή δαπανηρά συνταξιοδοτικά προγράμματα και επιδοτούμενα στεγαστικά έργα. Αυτή η επέκταση των δημόσιων δαπανών συνέβαλε φυσικά στις πληθωριστικές πιέσεις που ήδη υπήρχαν.

Η ακραία θέση της Τουρκίας στη χαλαρή νομισματική πολιτική, η οποία μείωσε τα επιτόκια μεταξύ 2021 και 2023, ενώ όλοι οι άλλοι είχαν ακολουθήσει σφιχτή πολιτική, είναι ο ίδιος ο λόγος για τον οποίο η κεντρική της τράπεζα αναγκάζεται τώρα να αυξήσει τα επιτόκια, ενώ οι άλλοι μόλις ξεκινούν τον κύκλο χαλάρωσης.

Γιατί αυτό έχει σημασία;

Το να κάνεις λάθος στη νομισματική πολιτική έχει σημασία για τις περισσότερες χώρες. Αλλά έχει ιδιαίτερη σημασία για χώρες όπως η Τουρκία που είναι ιδιαίτερα ανοικτές στο εμπόριο και τις χρηματοοικονομικές ροές και για τις οποίες οι μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών αποτελούν κρίσιμη πηγή διακυμάνσεων στην εγχώρια οικονομία.

Ένας από τους μεγαλύτερους χαμένους της ανορθόδοξης νομισματικής πολιτικής του Ερντογάν ήταν η τουρκική λίρα. Τα τελευταία έξι χρόνια, η αξία της λίρας έχει υποχωρήσει δραματικά έναντι του δολαρίου ΗΠΑ. Τον Ιανουάριο του 2018, θα έπρεπε να δώσετε 3,76 λίρες για να αγοράσετε ένα δολάριο ΗΠΑ. Σήμερα, το ποσό αυτό ανέρχεται σε 31,9 λίρες.

Οι μεγάλες διακυμάνσεις στην αξία της λίρας έχουν σημασία για την τουρκική οικονομία για διάφορους λόγους.

• Πρώτον, ένα σημαντικό μέρος των εισαγωγών της Τουρκίας είναι εισροές που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, ιδίως των οχημάτων, των μηχανημάτων και των μηχανικών συσκευών που αποτελούν σχεδόν το ήμισυ των εξαγωγών της χώρας. Οποιαδήποτε πτώση της αξίας της λίρας θα ωθήσει προς τα πάνω το κόστος των εισροών και συνεπώς τις τιμές, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών της χώρας.
• Δεύτερον, η Τουρκία εισάγει σημαντικό μέρος της ενέργειάς της από το εξωτερικό. Κατά τον ίδιο τρόπο, οποιαδήποτε υποτίμηση της λίρας θα καταστήσει ακριβότερη την εισαγωγή ενέργειας.
• Τρίτον, η Τουρκία έχει σημαντικές εξωτερικές υποχρεώσεις σε ξένο νόμισμα. Αυτό καθιστά την υποτίμηση της λίρας ακόμη πιο δαπανηρή.Οποιαδήποτε απώλεια της αξίας της μεγεθύνει το ποσό των πόρων που απαιτούνται για την αποπληρωμή ενός συγκεκριμένου επιπέδου υποχρεώσεων σε ξένο νόμισμα.

Καθυστέρησε η … ορθοδοξία

Η επιστροφή της Τουρκίας σε μια πιο ορθόδοξη οικονομική πολιτική είναι μια καλή είδηση. Αλλά έχει καθυστερήσει τόσο πολύ που ακόμη και οι απότομες ανατροπές στην πολιτική δεν ήταν επαρκείς για να αντιστρέψουν την πορεία της οικονομίας της, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Οι συνεχείς πληθωριστικές πιέσεις έχουν αναγκάσει τους πολίτες να αυξήσουν τις τοποθετήσεις τους σε ξένο νόμισμα, γεγονός που έχει ασκήσει περαιτέρω πιέσεις στη λίρα.

Αντιμέτωπες με την επιβράδυνση των εισροών ξένων κεφαλαίων, οι αρχές αναγκάστηκαν να κάψουν σημαντικά ποσά συναλλαγματικών αποθεμάτων για να αποτρέψουν την περαιτέρω υποτίμηση της λίρας.Η απότομη αύξηση των επιτοκίων στις 21 Μαρτίου θα πρέπει να θεωρηθεί με παρόμοιο τρόπο και ως το τίμημα που πρέπει να πληρώσει η χώρα για τα λάθη της πολιτικής της στο παρελθόν.

Το πιο σημαντικό είναι ότι έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος από τότε που η Τουρκία επέστρεψε σε μια πιο συμβατική οικονομική πολιτική και δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για την αναδιάρθρωση της οικονομίας με την κατάλληλη θεσμική μεταρρύθμιση στον πυρήνα της.

Αν χρειάζεται απόδειξη για το αν οι ισχυροί και ανεξάρτητοι θεσμοί πολιτικής ωφελούν τις οικονομικές επιδόσεις, δεν χρειάζεται να κοιτάξετε παραπέρα από την πρόσφατη ανθεκτικότητα άλλων αναδυόμενων οικονομιών.

Η Βραζιλία, για παράδειγμα, όχι μόνο ανέκαμψε δυναμικά από την πανδημία. Έχει καταφέρει να ελέγξει τον πληθωρισμό και διαθέτει ένα από τα νομίσματα με τις καλύτερες επιδόσεις στον κόσμο.

_______

• Ο Gulcin Ozkan είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο King’s College του Λονδίνου.

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο