Συγκλονιστικό: H παραβατικότητα στο Αγρίνιο με τη ματιά της επιμελήτριας ανηλίκων

Εξαιρετικά ανησυχητικές είναι οι διαστάσεις που έχει προσλάβει η παραβατικότητα ανηλίκων στη χώρα μας, φαινόμενο που εντάθηκε μετά την πανδημία της Covid-19 υπό το βάρος των συνθηκών εγκλεισμού που διαμορφώθηκαν.

Της Φόνης Γερμενή

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ηλικιακό όριο έχει πέσει, με αποτέλεσμα από τα 12 μόλις χρόνια, στην πλειονότητά τους αγόρια, να προχωρούν σε αδιανόητες πράξεις.

Πρόκειται για μια από τις αρνητικές διαπιστώσεις που έκανε η προϊσταμένη της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής Αγρινίου Ευτυχία Μανιάκη, σε πρόσφατη παρουσίαση της σε Λύκειο του Αγρινίου, μια από τις δεκάδες που έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία αρκετά χρόνια σε σχολεία της περιοχής, αναγνωρίζοντας στην πράξη τον καθοριστικό ρόλο της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης στην πρόληψη παραβατικών συμπεριφορών.

Είχε προηγηθεί η συζήτησή μας με γονέα που παρακολούθησε μια συγκλονιστική,  όπως τη χαρακτήρισε, ομιλία της κ. Μανιάκη στο σχολείο του παιδιού του. Το γεγονός αυτό στάθηκε αφορμή να ζητήσουμε από την επιμελήτρια ανηλίκων με σπουδές στην Κοινωνιολογία και μακρά εμπειρία στο αντικείμενο, να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη. Μας αντιπρότεινε να παρακολουθήσουμε μια από τις προγραμματισμένες ενημερωτικές εκδηλώσεις σε κάποιο σχολείο και να αναδείξουμε πτυχές της που εμείς θα κρίναμε ενδιαφέρουσες, όπως και πράξαμε.

Εντύπωση μας προξένησε, καταρχάς, το γεγονός ότι αντίστοιχη πρωτοβουλία δεν υλοποιείται από καμία άλλη Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων που λειτουργεί στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου της χώρας υπό τη «σκέπη» του Δικαστηρίου Ανηλίκων. Χωρίς η συγκεκριμένη δράση να ανήκει στις συμβατικές της υποχρεώσεις, εδώ και 15 ολόκληρα χρόνια η κ. Μανιάκη επισκέπτεται εκτός ωραρίου σχολικές μονάδες για να απευθυνθεί ξεχωριστά σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς και, στο μέτρο του δυνατού, να τους αφυπνίσει.

Στην ενημέρωση που αφορούσε γονείς μαθητών Λυκείου και είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε, συνέδεσε άμεσα τις παραβατικές συμπεριφορές των ανηλίκων με την πλημμελή άσκηση γονεϊκών καθηκόντων. Άλλωστε γι΄ αυτό και όταν έρχεται η ώρα της ποινικής μεταχείρισης των ανήλικων παραβατών ως συνέπεια των πράξεων τους, ευθύνες προκύπτουν και για τους γονείς με τη μορφή της παραμέλησης της εποπτείας τους και καταλήγουν να βρίσκονται «σε ακόμα πιο δεινή θέση από τα παιδιά τους».

Όπως εξήγησε, ο ανήλικος παραβάτης πηγαίνει να δικαστεί στο Δικαστήριο Ανηλίκων και στο 90% των περιπτώσεων δεν επιβάλλονται πλέον ποινές αλλά τα λεγόμενα αναμορφωτικά μέτρα που εισήχθησαν στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, με καθυστέρηση έναντι άλλων χωρών. Κατά συνέπεια, ο ανήλικος παραβάτης αφήνεται ελεύθερος. Στην περίπτωση κακουργημάτων, ωστόσο, οι συνέπειες σε ποινικό και αστικό επίπεδο είναι πολύ σοβαρές. Αγγίζουν μάλιστα ολόκληρο το οικογενειακό περιβάλλον που δέχεται σημαντική επιβάρυνση. «Η εμπλοκή του  ανηλίκου με το Νόμο διασαλεύει την ψυχική ηρεμία όλης της οικογένειας η οποία ταλαιπωρείται», τόνισε χαρακτηριστικά η κ. Μανιάκη.

Μελέτες περίπτωσης που πρέπει να προβληματίσουν

Αίσθηση προκαλούν τα παραδείγματα, τα οποία αναφέρθηκαν ως μελέτη περίπτωσης, που επικαλέστηκε η επιμελήτρια ανηλίκων Ευτυχία Μανιάκη για να σκιαγραφήσει το προφίλ ανήλικων από την Αιτωλοακαρνανία που έχουν κατηγορηθεί για διαφορετικής βαρύτητας αδικήματα και να περιγράψει τις συνέπειες των πράξεών τους τόσο για τους ίδιους όσο και για τις οικογένειες τους.

Μαθητής Γυμνασίου υπέστη μόνιμη σωματική αναπηρία, από απερισκεψία συμμαθητή του την ώρα του παιχνιδιού. Οι αποζημιώσεις που επιδικάζονται σε περιπτώσεις μόνιμης σωματικής βλάβης είναι υψηλές και είναι υποχρεωμένη να τις καταβάλει η οικογένεια του υπαίτιου, εξήγησε η κ. Μανιάκη διευκρινίζοντας ότι τα ποσά αυτά αντιστοιχούν σε δεκάδες χιλιάδες ευρώ.

Σε μια άλλη περίπτωση, πριν από χρόνια, μαθητής Λυκείου κινδύνεψε να προφυλακιστεί και να φυλακιστεί ακολούθως όταν συνομιλούσε με άτομο στο Facebook, τα στοιχεία του οποίου δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. «Πολλά τα έξοδα. Να ορίσεις δικηγόρο σε όλα τα στάδια, κατά την κράτηση στην Ασφάλεια, στην απολογία και στη δίκη. Εν τέλει, αθωώθηκε». Με αυτήν της την αναφορά στοιχειοθέτησε τη διασάλευση της ψυχικής ηρεμίας της οικογένειας και τη σημαντική οικονομική επιβάρυνση.

Συγκλόνισε σε άλλο σημείο η περιγραφή μιας τραγικής περίπτωσης. Στο παρελθόν, ένα παιδί «έμπλεξε» με έναν ποινικό, γνώριμο των φυλακών Κορυδαλλού που εκμεταλλεύτηκε την ανωριμότητα του και την εκτιμώμενη ήπια ποινική του μεταχείριση λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Του ανέθεσε να «φυλάει τσίλιες» κατά την κλοπή επαγγελματικού εξοπλισμού σε επιχειρήσεις. Στο νεαρό που είχε ήδη εγκαταλείψει το σχολείο και έπεσε στα χέρια της Αστυνομίας δόθηκε μια δεύτερη ευκαιρία αφού δεν του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης. Ολοκλήρωσε την υποχρεωτική εκπαίδευση, μπήκε στον εργασιακό στίβο και άλλαξε ρότα. Ένα τροχαίο δυστύχημα του στέρησε πρόωρα τη ζωή.

«Ενώ το παιδί δεν βρίσκονταν πια στη ζωή καλούνταν στα αστικά δικαστήρια να αποζημιώσει όλα τα θύματα των κλοπών…»!

Στο Γολγοθά από το βαρύ πένθος που βίωνε η οικογένεια ήρθε να προστεθεί η οικονομική της αφαίμαξη ως συνέπεια των πράξεων του παιδιού τους που είχε εν τω μεταξύ σκοτωθεί.

Η άσκηση σωματικής βίας ανεξαρτήτως του κινήτρου είναι πάντα ένα παράδειγμα προς αποφυγή. Σε μια άλλη περίπτωση είναι ενδεικτική η κλιμάκωση των πράξεων του ατόμου: πώς δηλαδή μεταπήδησε από το ένα παράπτωμα στο άλλο. Αρχικά, η μη αποδεκτή συμπεριφορά του είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, από το Λύκειο όπου φοιτούσε σε άλλο. Η διακίνηση ναρκωτικών ήταν το επόμενο σκαλοπάτι σε συνδυασμό με πρόκληση επεισοδίων και φασαρίας στο σχολείο και επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους εκπαιδευτικούς. Μάλιστα ένας εξ αυτών δέχθηκε χειροδικία! «Αναβάθμισε» την παραβατική του δράση προχωρώντας σε ληστεία. «Επιτίθεται ασκώντας σκληρή βία και στέλνοντας το θύμα του νοσηλευόμενο σε Γενικό Νοσοκομείο», περιέγραψε η κ. Μανιάκη. Ακολούθως, και αντιλαμβανόμενος την ευνοϊκή μεταχείρισή του από τον νόμο ως ατιμωρησία, συνεχίζει να ασκεί σωματική βία σε άτομα μικρότερης ηλικίας με διάφορες προφάσεις. Τελικά, η κατάληξή του δεν ήταν καλή!

Παρότι στο συγκεκριμένο νεαρό, όπως σχολίασε η κ. Μανιάκη, δόθηκαν αρκετές ευκαιρίες ο ίδιος κλιμάκωνε προς τα πάνω, ως προς τη σοβαρότητα τους, τις πράξεις του. Σε ό,τι αφορά στο υπόβαθρό του, αποδεικνύεται εν τοις πράγμασι ότι ήταν θύμα σοβαρής γονικής παραμέλησης. Η κακή άσκηση γονεϊκών καθηκόντων είναι εμφανής καθ’ όλη τη διάρκεια της ηλικίας του και όπως σημείωσε η επιμελήτρια ανηλίκων, δύσκολα ξεφεύγει κάποιος από ένα τέτοιο περιβάλλον όταν το πρότυπο που έχει απέναντί του δεν είναι θετικό.

Αυτό που ενδιαφέρει το Δικαστήριο είναι να διαπιστώσει αν η έκνομη πράξη ενός ανήλικου αποτελεί σύμπτωμα εφηβικής παρόρμησης, κατά πόσο δηλαδή παρασύρθηκε λόγω ανωριμότητας (σ.σ. η κ. Μανιάκη σχολίασε αρκετές φορές ότι οι έφηβοι δεν έχουν επίγνωση των συνεπειών των πράξεών τους) ή αν υπάρχει κάποιο πιο σοβαρό πρόβλημα, όπως βία στην οικογένεια, σοβαρή παραμέληση ή γονείς που οι ίδιοι εγκληματούν και έχουν πολλές καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος τους.

Να φύγει το «πέπλο» απενοχοποίησης για τη χρήση χασίς

Πολλές δικογραφίες όπως τονίστηκε στην παρουσίαση, αφορούν διακίνηση ναρκωτικών και ταυτοχρόνως ιδία χρήση. Αυτό το πέπλο της απενοχοποίησης της χρήσης χασίς πάνω από τα κεφάλια των παιδιών, με πιο γνωστή «καραμέλα» την έκφραση: «το σταματάω όποτε θέλω», πρέπει να φύγει, τόνισε η κ. Μανιάκη. Κι αυτό για να μην καταλήξει το παιδί έρμαιο, να μεγαλώνει στους δρόμους κάνοντας χρήση και η οικογένεια να διαλύεται, με τον ένα να ρίχνει ευθύνες στον άλλο για την κατάσταση.

Υπενθύμισε δε ερευνητικά στοιχεία σύμφωνα με τα οποία στο 80% των περιπτώσεων που γίνεται χρήση ηρωίνης, η αρχή είχε γίνει με κάνναβη.

«Ξεκινάς από ένα είδος, υπάρχει κορεσμός από τον οργανισμό και μεταπηδάς στο επόμενο με τους γιατρούς να τονίζουν ότι εθίζεσαι στην ηρωίνη από την πρώτη κιόλας ένεση».

Στο σημείο αυτό επικαλέστηκε ένα σχετικό παράδειγμα: Παιδί οικογένειας με ένα μέσο προς ανώτερο οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, δεν ήθελε να πηγαίνει σχολείο και έφευγε με κάθε ευκαιρία. «Έμπλεξε» με ποινικούς που είχαν επιδείξει αντίστοιχη συμπεριφορά από την εφηβεία τους και μάλλον άρχισε να καπνίζει χασίς. Οι αναφορές του ίδιου του γονέα στον Εισαγγελέα είχαν ως αποτέλεσμα να πέσει θύμα ξυλοδαρμού από το ίδιο του το παιδί που έχει ήδη δεχθεί μήνυση για ενδοοικογενιακή βία.

«Δεν με ακούει» θα έλεγε κάποιος γονιός σε αντίστοιχη περίπτωση. «Ναι, δεν σε ακούει γιατί ως προσωπικότητα έχει ήδη σχηματιστεί. Το ζήτημα είναι να προλάβεις πριν φτάσει σε αυτό το σημείο. Το παιδί έχει αρχίσει την… κατρακύλα και το λιγότερο θα είναι να μπει φυλακή, το χειρότερο είναι να βρεθεί νεκρό μετά από χρήση ουσιών», παρατήρησε η επιμελήτρια ανηλίκων.

Η αξία των ορίων και των κανόνων

Πριν φθάσουμε όμως σε δυσάρεστες και απευκταίες καταστάσεις, είναι καίριας σημασίας να γίνεται μεθοδική δουλειά από πολύ νωρίς. Επικαλούμενη η κ. Μανιάκη συγκεκριμένες θεωρίες υπογράμμισε τη σημασία της ανατροφής με αγάπη, στοργή, και αξίες, σε ένα ισορροπημένο περιβάλλον με τα όρια και τους κανόνες να μπαίνουν από μικρή ηλικία. «Τα παιδιά τείνουν να αναπαράγουν το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο έζησαν», είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε ότι οι συμπεριφορές των γονιών αποτελούν «καθρέφτη» για το παιδί. Στο πλαίσιο αυτό είχε προβάλει και video (με τίτλο: «Τα παιδιά βλέπουν τα παιδιά κάνουν») με γονείς που η συμπεριφορά τους οδηγούσε τα παιδιά στο να ρυπαίνουν το περιβάλλον ή να μην τηρούν τους κανόνες ασφαλούς οδήγησης.

Ως ακρογωνιαίο λίθο μιας υγιούς ανατροφής προσδιόρισε το σεβασμό που πρέπει να διέπει της σχέση του ζευγαριού, τη σχέση των γονιών με το παιδί τους και στη συνέχεια αυτού με τους συμμαθητές του. Οφείλουμε να διασφαλίσουμε ότι «θα είμαι εδώ για σένα με αγάπη και αποδοχή για τα λάθη και τις επιτυχίες». Κύριο μέλημα πρέπει να είναι, με καθημερινές πράξεις, να ενθαρρύνονται τα παιδιά για να προάγεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση τους. Έμφαση πρέπει να δίνεται στην προσπάθεια να μεγαλώνουν με ενσυναίσθηση. «Ο σχολικός εκφοβισμός δεν θα ήταν στην ημερήσια διάταξη αν οι θύτες έμπαιναν στη θέση του άλλου», σημείωσε η επιμελήτρια ανηλίκων, επικαλούμενη φαινόμενα bullying σε σχολεία και επιθέσεις ακόμα και σε εκπαιδευτικούς.

Καθοριστικός ο ρόλος της παρέας – Η ανάγκη της διαπραγμάτευσης

Τι συμβουλεύει η κ. Μανιάκη για την περίοδο που τα παιδιά βρίσκονται στην εφηβική ηλικία; Συζήτηση, διαπραγμάτευση και «πολύ έλεγχο» στις παρέες αλλά και στις οικογένειες των παιδιών με τα οποία κάνουν παρέα. Με βάση την εμπειρία της διαπίστωσε ότι «ο ένας κάνει τη ζημιά αλλά την πληρώνουν όλοι». Το να «μπλέξουν» τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία επειδή θέλουν να πειραματιστούν με διάφορα είναι εύκολο. «Γι΄ αυτό απαιτείται επιτήρηση, εποπτεία, όχι χαλαρός δεσμός στα γονεϊκά μας καθήκοντα. Εξηγούμε με ειλικρίνεια και διαπραγματευόμαστε, γιατί για παράδειγμα δεν μπορεί το παιδί να γυρίσει όποτε θέλει μετά από μια έξοδό του», ανέφερε.

Δεν παρέλειψε η επιμελήτρια ανηλίκων να τονίσει την ανάγκη καθημερινής και όχι περιστασιακής παρουσίας ψυχολόγου και κοινωνικού λειτουργού στα σχολεία δεδομένου ότι οι ανάγκες έχουν διαφοροποιηθεί αισθητά, συγκριτικά με το παρελθόν.

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, διαβάζαμε στον Τύπο λεπτομέρειες για την εκπόνηση του «Εθνικού Σχεδίου Στρατηγικής Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας και Παραβατικότητας Ανηλίκων». Η επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής παρά τω πρωθυπουργώ που ανέλαβε το εγχείρημα, καθηγήτρια Εγκληματολογίας Βασιλική Αρτινοπούλου σημείωνε ότι η σύστασή της «αποτελεί την ύψιστη αναγνώριση του μεγέθους που έχει λάβει αυτό το κοινωνικό φαινόμενο».